समुद्रातील सूक्ष्मशैवाल

 🔭 मराठी विज्ञान परिषदेचे🔬

      🤔 कुतूहल 🤔

🎯 समुद्रातील सूक्ष्मशैवाल

समुद्रकिनारी उभे राहून लाटांची ये-जा पाहताना आपल्या नजरेला दिसते ते केवळ पाणी; परंतु याच पाण्याचा थेंब जर सूक्ष्मदर्शकाखाली ठेवून पाहिला तर त्यात एकपेशीय सजीव तरंगताना दिसतात. त्यांचे वर्गीकरण दोन विभागांत केले जाते. एक ‘दृश्यकेंद्रकी’ ज्यात आनुवंशिक द्रव्य डीएनए हे गुणसूत्रांमध्ये असून केंद्रकामध्ये बंदिस्त असते, तर दुसरा विभाग ‘आदिकेंद्रकी’ ज्यामध्ये स्पष्ट केंद्रक नसते. त्यांचा डीएनए पेशींमध्ये विखुरलेला असतो. त्यांना नीलहरित शैवाल अथवा प्रकाशसंश्लेषण करणारे जिवाणू (सायनोबॅक्टेरिया) म्हटले जाते. अशा सुमारे २५ हजार सूक्ष्मशैवाल प्रजातींची ओळख पटली आहे. प्रकाशसंश्लेषण करणारे हे सर्वात प्राचीन सजीव आहेत.

पाण्याचे तापमान, क्षारता व पोषक घटक यावर त्यांचे अस्तित्व अवलंबून असते. ते पाण्यात व पाण्याच्या पृष्ठभागावरील थरात तरंगतात वा किनाऱ्यालगतच्या दलदलीत वास्तव्य करतात. वनस्पतिप्लवक (फायटोप्लँक्टन) व प्राणिप्लवक (झूप्लँक्टन) असे त्यांचे वर्गीकरण होते. प्लँक्टन हा ग्रीक भाषेतून आलेला शब्द आहे. प्लँक्टन म्हणजे भटके, तरंगणारे म्हणजेच पाण्याच्या प्रवाहात वाहत जाणारे. त्यांच्यात स्वत:हून पोहोण्याची क्षमता नसते. हे जीव एकटे किंवा तंतूसाखळी स्वरूपात किंवा गटात असतात. त्यांचे आकारमान त्यांच्या प्रजातींवर अवलंबून असते. ते काही मायक्रोमीटर ते काही शेकडो मायक्रोमीटरचे असतात. त्यांच्यात अनेक अनुकूलने दिसतात.

जलीय परिसंस्थेतील त्यांची संख्या प्रचंड असते. वनस्पतिप्लवक आपली ऊर्जा प्रकाशसंश्लेषणाने मिळवतात त्यांना स्वयंपोषी म्हणतात. प्राणिप्लवक व इतर जलचर ऊर्जेसाठी या सूक्ष्मशैवालांवर अवलंबून असतात. त्यांना परपोषी म्हणतात. ते जलीय अन्नसाखळीतील प्रथम उत्पादक आहेत आणि इतर जलचरांचे भक्ष्य आहेत. पाण्यातील बहुतांश अन्नसाखळय़ा या सूक्ष्मशैवालांवर अवलंबून असतात. सूर्याची ऊर्जा ग्रहण करून जलीय जीवसृष्टीला जिवंत ठेवण्यात वनस्पतिप्लवक अतिशय महत्त्वाची भूमिका पार पाडतात.

सूक्ष्मशैवालाची दोन वैशिष्टय़े म्हणजे त्यांचा प्रजनन काळ कमी असतो, त्यामुळे त्यांची संख्या त्वरेने वाढते. अनुकूल वातावरणात ते हरितद्रव्याच्या साहाय्याने (क्लोरोफिल, फायकोबिलिन) प्रकाशसंश्लेषण करू शकतात. वातावरणातील हरितगृह वायू कार्बन डायऑक्साइडचे प्रमाण घटवणारे हे महत्त्वाचे नैसर्गिक शिलेदार आहेत. शास्त्रज्ञांच्या म्हणण्याप्रमाणे पृथ्वीवरील ५० टक्के ते ८० टक्के ऑक्सिजन वायू हा सागराकडून मिळतो.

🖊 डॉ. मंगला बोरकर

office@mavipamumbai.org

=============

कृपया इतर गटात शेअर करुन विज्ञान प्रसार करा  ! ! ! 

 📡 जय विज्ञान 🔬

संकलक - नितीन खंडाळे

              - चाळीसगाव

दै_लोकसत्ता

दिनांक- १० जुलै २०२३

==============