वनस्पतिप्लवक

🔭 मराठी विज्ञान परिषदेचे🔬

      🤔 कुतूहल 🤔

🎯 वनस्पतिप्लवक

सूक्ष्मशैवालाचे सर्वसाधारण उदाहरण म्हणजे प्लवक. हे खूप वैविध्यपूर्ण असतात. प्रकाशसंश्लेषण करणाऱ्या जिवाणूंपासून ते डायाटम, हरित शैवालांच्या गटातील केवळ सागरात आढळणारे, कॅल्शिअम कार्बोनेटचे कवच धारण करणारे कोकोलिथोफोर, या सगळय़ा प्लवकांमध्ये प्रकाशसंश्लेषणासाठी लागणाऱ्या प्रकाशकिरणांतील वेगवेगळय़ा लहरींचा उपयोग केला जातो. पेशींच्या वेगवेगळय़ा रचनेमुळे आणि पेशी भित्तीकेतील विविध प्रथिन संयुगांमुळे जांभळय़ा लहरी (४४० नॅनोमीटर) ते लाल लहरी (६७५ नॅनोमीटर) शोषून घेतल्या जातात. प्लवकांमध्ये खूप विषमता असतातच आणि त्यामुळेच विविध क्षमताही असतात.

सूक्ष्मशैवाल हे तीन प्रकारे वाढू शकतात- स्वयंपोषित, विषमपोषित आणि मिश्रपोषित. सूर्याची ऊर्जा वापरून स्वत:चे अन्न तयार करणारे स्वयंपोषित. कार्बनी संयुग वापरून ऊर्जा मिळवणारे विषमपोषित. मिश्रपोषित हे दोन्ही म्हणजेच स्वयंपोषित आणि विषमपोषित प्रकारची वैशिष्टय़े प्रकार दर्शवतात. विषमपोषित आणि मिश्रपोषित, हे दोन प्रकार उपयुक्त ठरतात. कारण खोल पाण्यात तसेच पाण्यातील प्रदूषण, घनता आणि इतरही काही अडथळे आल्यामुळे सूर्यप्रकाश त्यांच्यापर्यंत पोहोचू शकला नाही तरीही ते आपली ऊर्जा निर्मिती करून अन्न मिळवण्याचा कार्यभाग पूर्ण करू शकतात. या सर्व सूक्ष्मशैवालांना वाढीसाठी वेगवेगळय़ा प्रमाणात लागणारे पोषक घटक म्हणजे नायट्रेट, फॉस्फेट, सिलिकेट आणि कॅल्शिअम हे आहेत. त्यांचे प्रमाण ठरावीक प्रजातींवर अवलंबून असते. काही प्लवक हवेतील नत्राचा संचयित वापर करून नत्रयुक्त घटक तयार करू शकतात आणि त्यामुळेच कमी नत्र असलेल्या वातावरणात राहू शकतात. सर्व सूक्ष्मशैवालांना कमी प्रमाणात का होईना पण लोहाची गरज असते. सागरी पाण्यात लोहाचे प्रमाण त्या मानाने कमी असते. त्यामुळेही शैवालांचे वितरण थोडे विस्कळीत होते. लोह असलेल्या ठिकाणीच ते वाढू शकतात. याशिवाय ‘ब’ जीवनसत्त्वाचीसुद्धा त्यांना गरज असते. या घटकांबरोबर पाण्याचे तापमान, क्षारता, खोली तसेच त्यांच्यावर अवलंबून असणारे प्राणी, यांच्यावर त्यांचे अस्तित्व अवलंबून असते.

घरगुती आणि उद्योगधंद्यांमधील सांडपाणी मोठय़ा प्रमाणावर सागरात गेल्यामुळे प्लवकांना पोषकद्रव्ये जास्त प्रमाणात मिळतात आणि त्यांची वाढ प्रचंड होते, यालाच ‘अल्गल ब्लूम’ असे म्हणतात. अतिपोषक द्रव्ये मोठय़ा प्रमाणात उपलब्ध झाल्याने इतर प्रजातींची हानी होऊ शकते.

🖊 डॉ. मंगला बोरकर

office@mavipamumbai.org

=============

कृपया इतर गटात शेअर करुन विज्ञान प्रसार करा  ! ! ! 

 📡 जय विज्ञान 🔬

संकलक - नितीन खंडाळे

              - चाळीसगाव

दै_लोकसत्ता

दिनांक- ११ जुलै २०२३

==============