पुणे शैक्षणिक सहल

पुणे शैक्षणिक सहल

          जि. प. शाळा - शिळ,ता.अंबरनाथ,जि.ठाणे.येथील विध्यार्थ्याची शालेय सहल पुणे दर्शन आणि परिसरातील काही महत्वाच्या ठिकाणी गेली असता  खालील गोष्टी विध्यार्थ्यानी पाहिल्या.

1.कात्रज सर्पोद्यान-

              हे पुण्यात भारती विद्यापीठाजवळ पुणे सातारा महामार्गावर कात्रज येथे वसलेले आहे. इ.स. १९८६ मध्ये नीलम कुमार खैरे यांनी ते वसवले.ते सर्पोद्यानाचे पहिले संचालक होते. सर्व जातींचे सर्प, सरपटणारे प्राणी आणि प्राणिजगतातल्या अनेक जीवांना येथे संरक्षण देऊन त्यांचे जतन व संवर्धन केले जाते. इ.स. १९९९ मध्ये या सर्पोद्यानाचा राजीव गांधी प्राणी संग्रहालय व वन्य प्राणी संशोधन केंद्रात समावेश केला गेला जे की पुणे महानगरपालिकेतर्फे व्यवस्थापित केले जाते.सापासारख्या प्राणघातक समजल्या जाणार्‍या प्राण्यांबद्दल लोकांमध्ये जागृती निर्माण करून सापाबद्दल त्यांच्या मनात असलेली अज्ञात भीती काढून टाकून त्यांचे प्रबोधन करण्यासाठी ही संस्था अनेक कार्यक्रम आयोजित करते

2 .प्राणिसंग्रालय -

           सन १९९६ मध्ये कात्रज येथील १३० एकर जागेत नैसर्गिक आभासाचे, प्राणी प्रजोत्पनासाठी, वन्यजीव संवर्धन शिक्षण व संशोधन करण्यासाठी  नवीन प्राणीसंग्रहालयाचा विकास करण्यात आला. १४ मार्च २०१४ रोजी राजीव गांधी प्राणीसंग्रहालय व वन्यजीव संशोधन केंद्र असे नामकरण करून नवीन प्राणीसंग्रहालयाचे उद्घाटन करण्यात आले. सुरूवातीला हरीण, माकड, अस्वल, वाघ, हत्ती इत्यादी साठी नैसर्गिक आभासाचे खंदक बांधण्यात आले. १९८६ साली स्थापन करण्यात आलेले जुने सर्पउद्यान देखील नवीन प्राणिसंग्रहालयात समाविष्ट करण्यात आले.

3.तळ्यातला गणपती असलेले सारसबाग -

           हे उद्यान पुण्यातील एक महत्त्वाचे पर्यटन आकर्षण आहे. पर्वतीच्या पायथ्याशी असलेल्या या बागेतील गणपती पेशव्यांचे पूजास्थान होता.

            श्रीमंत नानासाहेब पेशवे यांच्या कारकिर्दीत पर्वतीच्या पायथ्याशी सन १७५० साली आंबील ओढयाच्या सीमेवर एक कृत्रिम तलाव तयार करण्याचे काम सुरू झाले. तलावाचे काम सन १७५० ते १७५३ या कालावधीपर्यंत चालले होते. त्या तलावाचे क्षेत्र अंदाजे २५ एकर एवढे विस्तीर्ण होते. या तलावाचा उपयोग नौकाविहारासाठी करण्यात येत होता. तलावात सारस पक्षी सोडले होते. तलावाच्या कामाची खोदाई करीत असताना तलावामध्ये अंदाजे २५००० चौरस फुटाचे बेट तयार करून ते मंदिर व बाग-बगीचा तयार करण्याकरिता राखून ठेवण्यात आले. त्या नंतर बेटावर सुंदर बाग तयार करण्यात येऊन श्रीमंत सवाई माधवराव पेशवे यांनी या बागेला काव्यात्मक ' सारस बाग ' असे नाव ठेवले.

               श्रीमंत सवाई माधवराव पेशवे यांनी सन १७८४ साली तलावाच्या बेटावर छोटेसे मंदिर बांधून तेथे आराध्य दैवत श्री सिद्धिविनायक गजाननाची स्थापना केली. साहजिकच पर्वती, सारस बाग आणि तलाव ही पुणेकरांची फिरावयास येण्याची व देवदर्शनाची ठिकाणे झाली.

                 स्वातंत्र्यपूर्व काळात सन १८६१ च्या सुमारास शहरातील अनेक जागा पुणे नगरपालिकेकडे देण्यात आल्या . त्यावेळी गणपती मंदिराचे बेट सोडून तलावाची जागा मुंबई सरकारने पुणे नगरपालिकेकडे हस्तांतरित केली. पुणे नगरपालिकेकडून साधारण सन १९६६ साली तलावाचे जागेत उद्यान विकसित करण्यात आले.

4.शनिवार वाडा (बोली मराठीत शनवारवाडा) -

             ही महाराष्ट्रातील पुणे शहरातील ऐतिहासिक वास्तू आहे. इ.स.च्या १८व्या शतकात हा वाडा मराठा साम्राज्याचे पंतप्रधान, अर्थात पेशवे यांचे निवासस्थान व कार्यालय होते. भारत सरकारने शनिवारवाड्याला दिनांक १७ जून, इ.स. १९१९ रोजी महाराष्ट्रातील राष्ट्रीय संरक्षित स्मारक म्हणून घोषित केलेले आहे.

          शनिवारवाड्याच्या पायाभरणीचे काम १० जानेवारी १७३० रोजी सुरू झाले, तर २२ जानेवारी १७३२ रोजी शनिवारवाड्याची वास्तुशांत करण्यात आली. त्या दिवशी शनिवार होता म्हणून शनिवारवाडा असे नाव पडले. १७३२ नंतरही  या वाड्यात वारंवार नवीन बांधकामे, बदल होत राहिले. बुरुजाचे दरवाजाचे काम होण्यास १७६० हे वर्ष उजाडले. १८०८, १८१२, १८१३ या वर्षी छोट्या-मोठ्या आगी लागल्याच्या नोंदी सापडतात, तर १७ नोव्हेंबर १८१७ ला वाड्यावर ब्रिटिशांचे निशाण लागले. त्यानंतर येथे काही काळ पुण्याचा पहिला कलेक्‍टर हेन्‍री डंडास रॉबर्टसन राहत होता. त्यानंतर वाड्यात तुरुंग, पंगुगृह, पोलिसांची निवासस्थाने होती. १८२८ मध्ये वाड्यास मोठी आग लागली व आगीत बहुतेक सर्व इमारती जळाल्या. पुढे तब्बल ९० वर्षांनी अखेर वाड्याची दुरावस्था संपली. १९१९ मध्ये वाडा संरक्षित स्मारक म्हणून जाहीर झाला व वाड्याचे उत्खनन करण्यास सुरुवात झाली. त्या काळी वाड्यात कोर्टासाठी वापरण्यात येणारी इमारत १९२३ पूर्वी उत्खननासाठी पाडण्यात आली. शनिवारवाड्यासंबंधी अनेक घटना, दुर्घटना आहेत. वाड्यातील पेशव्यांच्या कार्यालयात अनेक वीर आणि मुत्सद्दी येत. राजकारणाचे येथे फड रंगत; पेशव्यांचा दरबार येथेच होता. पेशव्यांच्या घरांतील मुलामुलींची लग्ने याच वाड्यात होत. शनिवारवाड्यासमोरील पटांगणात मोहिमेला जाणारे सैन्य जमत असे. पुढे येथे जाहीर सभा होऊ लागल्या. आचार्य अत्र्यांनी संयुक्त महाराष्ट्राची चळवळ याच पटांगणातून लढवली. वाड्याच्या पटांगणातील मारुतीस सभामंडप होता. हे मंदिर लॉइड्ज पूल (हल्लीचा नवा पूल किंवा शिवाजी पूल) बांधणाऱ्या केंजळ्यांनी बांधले. मंदिरात १९ मार्च १९२४ रोजी मारुतीची मूर्ती बसविण्यात आली. हा मारुती बटाट्या मारुती म्हणून प्रसिद्ध आहे. दिल्ली दरवाजा वाड्यातील मुख्य प्रवेशद्वार तर हजारी कारंजे हे विशेष आहेत.

5 .प्रति शिर्डी (साईबाबा मंदिर - शिरगाव) -

 

"प्रति-शिर्डी" म्हणून ओळखले जाणारे शिरगाव हे जुन्या मुंबई-पुणे महामार्गावरील सोमाटणे फाटा येथील टोल नाक्याच्या लगेचच डाव्या बाजुला अंदाजे ४ ते ५ किलोमीटरवर वसलेले आहे. पुण्यातील माजी आमदार प्रकाश देवळे यांच्या पुढाकारातून हे मंदिर उभं राहिलं आहे. ११ जून २००९ रोजी मंदिर स्थापन झाले. श्री साईं बाबांच्या आशीर्वादाने, बांधकाम कार्य नऊ महिन्यांच्या कालावधीत पूर्ण झाले. 

                  शिरगाव मधील साई मंदिर हे शिर्डीच्या साई मंदिरसारखेच बांधलेले आहे. शिर्डी प्रमाणेच, साई मंदिरच्या गुरुस्थानात देखील एक कडुलिंबाचे झाड आहे. येथील साई मंदिर शिर्डीप्रमाणोच मोठे भव्य आहे. मंदिराच्या समोरच एक विशाल सभागृह आहे. सभागृहातील भिंतींवर साईभक्तांचे फोटो आहेत. सभागृहाच्या पुढील गाभा:यात संगमरवरी चौथा:यावर साईबाबांची सोन्याने सजवलेल्या सिंहासनाधिष्ठित मूर्ती आहे. ही मूर्ती शिर्डीतील मूळ मूर्तीप्रमाणोच असून संगमरवरात साकारलेली आहे. या परिसरात बाबांची द्वारकामाई देखील आहे जेथे बाबांची धुनी सतत पेटती असते. 

             जवळच असलेल्या प्रसादालयात अल्पदरात भक्तांची जेवणाची सोय होते. हे भव्य प्रसादालय श्री साई अन्नछत्र आहे. ही इमारत राजवाडा म्हणून ओळखली जाते. इमारत तीन मजली आहे. इथे तळमजल्यावर एका वेळी १००० लोक भोजन करू शकतात. भोजनासाठी खास डायनिंग टेबलं आहेत. केवळ वीस रुपयांत ही भोजनाची सोय आहे. 

               मंदिराचं बांधकाम छान आहे. मोठी व सुशोभित असा हा परिसर स्वच्छता व टापटीप यामुळे छानच दिसतो. मंदिराजवळच्या मोकळय़ा जागेत वाहनांच्या पार्किगची व्यवस्था आहे. 

               येथे प्रतिष्ठाना दिवस, गुरु पौर्णिमा, राम नवमी आणि दसरा सारखे वार्षिक उत्सव साजरे केले जातात. हे मंदिर स्थापन झाल्यापासून शिरगावला नवीन ओळख मिळाली आहे. 

               वरील सर्व माहिती विध्यार्थ्यानी आत्मसात करून संध्याकाळी ठीक 7: 30 वाजता  परतीच्या प्रवासाला निघालो रात्री  ठीक 10:40 वाजता परत पोहचलो.