बहुपयोगी अंटार्क्टिक क्रील

 🔭 मराठी विज्ञान परिषदेचे🔬

      🤔 कुतूहल 🤔

🎯 बहुपयोगी अंटार्क्टिक क्रील

अंटार्क्टिका क्रील हे कोळंबीसारखे छोटे अर्धपारदर्शक संधिपाद क्रस्टेशियन समूह आहेत. सहा सेंमी लांबीचे हे जीव पूर्ण वाढ होऊन सात वर्षांपर्यंत जगू शकतात. क्रील खूप चांगले पोहतात, पण प्रवाहाच्या विरुद्ध जाऊ शकत नाहीत. पाण्याच्या पृष्ठभागालगत तरंगत असल्याने त्यांना प्लवक वर्गात समाविष्ट केलेले असून ते आकाराने सर्वात मोठे प्लवक आहेत.

क्रील सामान्यत: मोठय़ा झुंडीने राहतात. एक घनमीटर पाण्यात १० हजारांपेक्षा जास्त क्रिल असू शकतात. क्रीलचे थवे अगदी लहान, काही मीटर लांब असू शकतात तसेच कधी हजार टन क्रील मैलोन्मैल पसरलेले दिसतात. क्रीलचे आवडते खाद्य म्हणजे वनस्पतिप्लवक, डायाटम नावाचे एकपेशीय शैवाल. कधी कधी त्यांच्या आहारात अगदी लहान प्राणिप्लवक आणि माशांचे डिम्भ असतात. बहुधा हे बर्फाच्या खालच्या बाजूस असलेले वनस्पतिप्लवक खातात.

अन्नसाखळीच्या तळाशी असलेल्या आधारभूत (कीस्टोन) प्रजातींत क्रीलचा समावेश होतो  कारण या प्रजाती वनस्पतिप्लवक आणि काही प्रमाणात प्राणिप्लवक खातात. दक्षिण महासागरात अंटाक्र्टिक क्रीलची युफौसिया सुपरबा ही प्रजात शेकडो दशलक्ष टन जैववस्तुमान निर्माण करते. यापैकी अर्ध्याहून अधिक जैववस्तुमानामुळे प्रतिवर्षी व्हेल, सील, पेंग्विन, नळ-माकूळ आणि मासे यांचे पोषण होते. या प्राण्यांची वाढ आणि पुनरुत्पादन होऊन परत अधिक जैववस्तुमान तयार होते. यातील वनस्पतिप्लवक खाणाऱ्या बऱ्याच प्रजाती दररोज पृष्ठभागाकडे ऊर्ध्व स्थलांतर करतात. ज्यामुळे दिवसा पृष्ठभागाजवळ आणि रात्री खोल पाण्यात भक्षकांसाठी खाद्य म्हणून जैववस्तुमान उपलब्ध होते. 

क्रीलची व्यावसायिक मासेमारी दक्षिण महासागरात आणि जपानच्या आसपासच्या सागरात केली जाते. यापैकी बहुतेक क्रील स्कॉशिया समुद्रातून मिळतात. मत्स्यशेती आणि मत्स्यालयातील माशांचे खाद्य तसेच स्पोर्ट फिशिंगमध्ये आमिष भक्ष्य, औषधनिर्मिती उद्योगात क्रीलचा वापर केला जातो. जपान, फिलिपिन्स आणि रशियामध्ये क्रीलचा आहारात समावेश केला जातो. जपानमध्ये याला ‘ओकियामी’ म्हणून ओळखले जाते. क्रीलमधील तेल रक्तातील मेद कमी करते असा लोकप्रवाद आहे. क्रील ऑइलचे व्यावसायिक उत्पादन घेतले जाते. आता क्रीलची मासेमारी आधुनिक पद्धतीने होत असल्याने त्यांच्या संवर्धनाचा प्रश्न निर्माण झाला आहे. अंटाक्र्टिक सागरी जीवन संसाधन संवर्धन (सीसीएएमएलआर) आयोग याबाबत शाश्वत उपाय शोधत आहे.

🖊 डॉ. बाळासाहेब कुलकर्णी

office@mavipamumbai.org

=============

कृपया इतर गटात शेअर करुन विज्ञान प्रसार करा  ! ! ! 

 📡 जय विज्ञान 🔬

संकलक - नितीन खंडाळे

              - चाळीसगाव

दै_लोकसत्ता

दिनांक- ४ जुलै २०२३

==============